Hartmut Zänder
»De kunst van het zich eigen maken«

Als kunstenaar houd ik me sinds twee jaar intensief bezig met de televisiekost.Ik drink deze strom van beelden en slik ook de harde broken door. Maarik wil graag weten wat ik iedere dag tot mij neem. Daarom neem ik veelop video op, zert het stil, vat het in potloodtekeningen en voeg het inkleine series van drie bij elkaar. Het resultaat is als een verzamelingfragmenten uit een gigantisch, dynamisch beeldwoordenboek. Ik noem ditwerk dan ook orbis TV pictus. Ik wil ook de logica van de televisie kunnennagaan, de regels ervan begrijpen, de open en vergorgen verwijzingen opnemen,erachter komen hoe dit alles opgevat moet worden. Opvatting is een envoudigerwoord voor 'conceptie', het sleutelbegrip in de moderne kunst sinds Cézanne.Ik denk dat kunstenaars al vanaf het begin vooral opvatting hebben geproduceerdvan de manier waarop werkelijke dingen gezien en begrepen moeten worden.
Ze hebben bovendien met de overeekomstje gedaantes, formuleringen - ofhet nu schilderijen, objecten, installaties of performances zijn - huntijdgenoten de gelegenheid gegeven, de buigzaamheid en de veranderlijkheidvan de kunst te bieden heeft, zijn van oudsher nieuwe begripskaders. Hetvakmanschap in een kunstvorm betekent nooit alleen beheersing van de benodigtetechniek, maar vooral ontwikkeling van zienswijzen en mogelijke vormgeveningen.


otvp 92_087

Die Regeln der
Einverleibung 1


Dit feit lijkt mij de belangrijkste reden voor een verbinding van kunsten therapie. Niet dat kunstenaars van huis uit goede therapeuten zijn;dat verlangt en verwacht niemand. De kunst is een plek waar mensen jarenlanghun vormrepertoire via vormgevings- en veranderingsstrategieën kunnenuitbreiden, waar ze gedwongen worden om nieuwe instellingen, houdingen,strategieën aan te nemen, ten einde structuren, patronen, regels ofeen probleem te herkennen. Kunstenaars oefenen zich in het vinden van aanschouwelijkeproblemen en doorgaans hebben ze er zin in het probleem of op te lossenof het tenminste als een probleem te formuleeren.


otvp 92_088

Die Regeln der
Einverleibung 2


Een aanschouwelijke aardis - noem ik een 'thema', te onderscheiden van eenvoudige 'motieven' dieslechts bewegredenen en aanleidingen vormen en van waaruit thema's zichkunnen ontwikkelen. Wie ongeoefend is in het aanschouwelij denken, zalmeestal met behulp van een symbolencatalogus, waarin alle mogelijke motievenplus interpretaties opgenomen zijn, een thema willen bepalen, zoals velepsychotherapeuten nog steeds doen. Weliswaar speelt de keuze van motievenin de kunst en op het geestelijke vlak een zekere rol, maar hun betekeniskrijgen ze pas door de fonctie binnen de concrete Gestalt. Als kunstenaarga ik ervan uit dat geestelijke problemen in grote mate als problemen vanvorm en Gestalt opbevat kunnen worden. Hoe pregnant is een Gestalt, hoegoed en hoedbaar zijn haar contouren, hoe is de structuur van binnen, hoezien de randen naar de achtergrond toe eruit, hoe sterk is de afgrenzingtot andere Gestalts, hoe reageert de Gestalt onder druk, warvaan is zeafhankelijk en hoe maakt ze zich vreemde dingen eigen? Deze 'Gestaltproblemen'zijn niet alleen voor de kunst en de Gestaltpsychologie belangrijk maarook voor elk cultuurbereik waarin het geestelijke aan het werk is, datwil zeggen voor alle dagelijkse dingen. Het Gestaltproblem van de toeëigeningbijvoorbeeld, de vraag hoe iemand zich iets eigen maakt, regelt immersniet alleen het opnemen van voedel, maar ook de mogelijkheden tot informatie,de verschillende vormen van communicatie of eenvoudigweg de houding tenopzichte van dingen in de toekomst.

Als kunstenaar ga ik erheen en bekijkin de iconographievormende media welke vormen van toeëigening alsleerzaam of gewenst worden aangeboden, hoe dat er formeel prcies uitzieten welke thematische gevogen eraan vastzitten. De reclame op televisielaat ons niet alleen kennismaken met de produkten en hun goede eigenschappen,maar vooral met de manieren waarop we ons iets eigen kunnen maken. Mijnwerk is bedoeld als een kritsche inventarisatie van hetgeen ons als moderneiconographie of buitenschoolse pedagogiek voor zich tracht te winnen, enik probeer de heersende regels, patronen en thema's op te sporen. Tegenwoordigleren we niet meer een heel varken te kopen, hele kippen te plukken ofeen rund te slachten, maar zijn we al gewend aan plakjesgewijze vormenvan toeëigening. In cellofaan verpakte eenpersonsporties met kippepootjes,chokoladerepen of verassingseieren voor kinderen zijn de nu geldende vormen,waarin werkelijke dingen bereid en gepresenteerd worden. In mijn kunsttherapeutischetrainingsmethode ga ik uit van bovenbeschreven vormen van zelfbesef enbehandelingstechnieken voor het geestelijke. Het omgaan met culinaire reveptenbijvoorbeeld kan de individuele, complexe en zeer concrete behandelingsmogelijkhedenin hoge mate doorzichtig maken met behulp van de vertaling in de vreemdetaal kunst. Wat ik kook wanneer ik alleen ben, kan strategieën entrucs voor mijn zelfbehandeling openbaren. Wat iemand op tafel zet, kanbehandelingswensen of angsten in de omgang met andere aatonen. Juist deformuleringen in eenvoudige reeksen van uitbeeldingen zijn in tegenstellingtot mondelinge verslagen in staat, een werkelijk prbleem of thema naarvoren te laten komen, de samenhang te laten zien, de constructie en dynamiekgrijpbaar te maken. De kunstzinnige verwerking van verrassingseieren maaktbijvooerbeeld aanschouwelijk, hoe iemand met een klein geheel omgaat, enhoe hij met resten om kan gaan en het groepswerk een groter geheel kanvormen. De kunst formuleert, ontwikkelt, en ontvouwt opvatting van de manierwaarop een aanschouwelijke, plastische samenhang van Gestalts tot standgebracht kan worden, en tegelijkertijd van de manier waarop die samenhangbegrepen kan worden. De kunst zelf kan genezen noch behandelen, maar biedtzeker een enorme voorraad aan mogelijkheden voor zelfbesef en zelfbehandeling.Daarom moet de kunsttherapie niet zoveel naar de verscheidenheid van hetmateriaal voor kunstzinnige technieken kijken of proberen om afzonderlijke'motieven' te interpreteren, maar zich in de eerste plaats richten op deconceptionele rijkdom van de kunst.

Zänder, Keulen 1992


+ + + essays: general info + otvp: general info + home + + +